امارت و وزارت در عهد ایلخانان مغول از ارغون تا غازان

امرای مغول که نقش تعیین کننده ای در حکومت ایلخانان داشتند متمایل به عدم تمرکز قدرت بودند در مقابل دیوان سالاران ایرانی مایل به تمرکز قدرت در دست ایلخان بودند که این امر زمینه ی دشمنی دو عنصر ایرانی و مغول را ایجاد کرد. دشمنی دو عنصر ایرانی و مغول این امکان را برای امیران مغول فراهم کرده بود تا در هر فرصتی که ایرانیان را مانعی برای قدرت یابی خود می دیدند آنها را از میان بردارند. با روی کار آمدن ارغون خان این امکان برای امرا فراهم شد تا خاندان جوینی که در حکومت مغولان صاحب قدرت بودند را با توطئه از میان بردارند. با مرگ برادران جوینی ارغون برای آنکه جایگاه وزارت و صاحب دیوانی حکومت را پر کند بوقا، که یکی از امیران مغول بود به وزارت برگزید. بوقا بدلیل آنکه هیچ آشنایی با دیوان سالاری و امور مملکتی نداشت، باعث شد تا دیوان سالاری و اداره ی ایران با مشکلات زیادی روبرو شود. ارغون بعد از قتل بوقا به این نتیجه رسیده بود، تنها کسانی که می توانند امور دیوانی را بر عهده گیرند خود ایرانیان هستند به همین دلیل سعدالدوله را که یکی از دیوان سالاران برجسته بود به وزارت انتخاب کرد. سعدالدوله نیز مورد کینه و دشمنی امرای مغول قرار گرفت و به قتل رسید. بعد از ارغون، گیخاتوخان به قدرت رسید. در به قدرت رسیدن گیخاتو امیران مغول نقش برجسته ای داشتند. انتخاب گیخاتو به ایلخانی این فرصت را برای امرای مغول ایجاد کرد تا بار دیگر قدرت خود را تقویت کنند و?از قدرت دیوان سالاران در اداره امور حکومتی بکاهند. گیخاتو صدرالدین احمد خالدی زنجانی را که یکی از دیوان سالاران بود به وزارت انتخاب کرد. به دلیل اقدامات اشتباه زنجانی و همچنین به سبب ناهمسازی ها و رقابت های درونی حکومت ایلخانی و گرایش های تمرکزگریز امرای مغول، دوران وزارت وی مدتّی طولانی ادامه نیافت. بایدو که بعد از گیخاتو قدرت را به دست گرفت نتوانست بیشتر از شش ماه حکومت کند و این مدت کوتاه به دیوان سالاران ایرانی اجازه ی حضور در امور سیاسی را نداد. این پایان نامه سعی دارد با رویکردی توصیفی – تحلیلی رقابت امیران مغول را با دیوان سالاران ایرانی و تکاپو های ایشان را از حکومت ارغون تا پایان حکومت بایدو مورد بررسی قرار دهد. واژگان کلیدی: ایلخانان، دیوان سالاری، امارت، وزارت، ارغون، گیخاتو، بایدو